Нұрмахан Жантөрин түскен кеңестік және отандық картиналары

«Алитет уходит в горы»

"Алитет уходит в горы" — Тихон Семушкиннің романы негізінде Режиссер Марк Донскойдың 1949 жылғы түсірілген кеңестік көркем фильмі. Сюжеттік желісі бойынша революцияға дейін алыс Чукотка тұрғындары қатты қиналысқа ұшырайды. Алғашқы кеңестік кемемен Камчатка ревкомының өкілі Элк және этнограф Жуков осында келеді. Олар Лорен жайылымына бет алады. Орыс халқының пайда болуы туралы хабар өте тез жылдамдықпен тарады. Американдық сатып алушы Томсон мен жергілікті бай алитеттің қарсылығын жеңе отырып, бұлан мен Жуков әділ сауда заңдарын орнатып, айналасындағы кедей аңшыларды жинайды. Американдық отарлаушылар Томсон мен оның ұлы Фрэнк Чукоткадан қашып кетті. Ол қорадан кетіп, олар тастап кеткен бай Алитет. Көктемде чукчиге бос жерде жаңа өмір құруға көмектесу үшін Чукчи жағалауына кеңес адамдарының отряды келеді. 

«Жамбыл»

"Жамбыл" киносы 1952 жылы Алматы көркем және хроника Фильмдер киностудиясында режиссер Ефим Дзиган түсірген кеңестік көркем фильмі болды. Фильмнің премьерасы 1953 жылы жиырма бесінші мамырда өткен болатын. 

Кинофильм қазақтың әйгілі ақыны Жамбыл Жабаевтың өмірі мен шығармашылығы, жүріп өткен өмір жолы туралы баяндайтын отандық кино туынды болып табылады. 

Сюжеттік желісі бойынша, кең байтақ қазақ даласында жас ақын Жамбыл өмір сүреді. Белгілі ақын Сүйінбай қайтыс болғанға дейін шәкіртіне домбыраны үйретіп, тәлім береді. Ләззат та, алтын да, қудалау да Жамбылды өз жұмысында өтірік айтуға мәжбүр ете алмайды. Патша үкіметі әділетке жақын ақынның еркін жүруін қаламады. Түрмеде ол орыс солдаты, большевик Василийді кездестіреді. Осы кездесуден кейін ол Ресейдің қарапайым адамдары мен қазақтардың мақсаты бірдей екенін түсінеді. Арада қаншама жылдар мен айлар өтеді. 

Қазан төңкерісі туралы жаңалық оның қызметіне жаңа серпіліс береді. Жамбыл өмірде жаңа әлемді көрген халықтың бақыты туралы әңгімелейді. Ол Мәскеуге жолға аттанады, ол жерде ақын Астананың көрікті жерлерін тамашалайды және сол көркем қала жайында әсерлі әндер мен әңгіме жазады. Ұлы Отан соғысының қиын-қыстау күндерінде Жамбыл ұлын майданға жібереді. Ол өз отандастарын Ұлы Отанға шабуыл жасаған жауға жауап беруге шақырады. Қоршаудағы Ленинградта ақынның "Ленинградцы, дети мои" атты әйгілі әні шырқалады. Ақын өз халқымен бірге Жеңіс Күнін қарсы алады. Ақынның қолында тағы да домбыра пайда болып, сол аспаптың арқасында талай еңбектер қайта жазылып, шырқалатын болады. 

Кинолентаға Ефим Дзиган режиссерлік еткен болатын. Сценарий авторлар қатарында: Әбділда Тәжібаев және Николай Погодин. Басты рөлдерді сомдағандар: Шәкен Айманов, Герман Хованов, Құрманбек Жандарбеков, Хафиза Әбуғалиева, Ғарифолла Құрманғалиев, Ефим Копелян, Қапан Бадыров, Кененбай Қожабеков және басқалары да бар. Николай Большаков және Игорь Гелейн фильмдегі операторлық жұмыстарды атқарған мамандар болса, Николай Крюков пен Мұқан Төлебаевтер көркем музыка және әсем әуенмен әрлеген композиторы болып табылады.

«Дочь степей»

"Дочь степей" кинокартинасы 1954 жылы Алматы көркем және хроника Фильмдер киностудиясында режиссер Шәкен Айманов пен Карл Гаккельдер түсірген кеңестік кинофильм болып табылады. Лента 1955 жылдың сәуір айының бірінші жұлдызында өткен болатын. 

Жобаның сюжеттік желісі бойынша, Қазақстан жерінде Кеңес өкіметі орнадйы. Ақтамбай есімді бай шонжар өз отарының қамы  үшін оларды шекарадан өткізіп алуды шешеді. Кордоннан өту үшін құпия жолдарды тек жас шопан Молбағар біледі. Ақтамбай шекарадан өтуге көмектескені үшін кедей жетім қызды Нұржамалға әйеліне беруге уәде береді. Бірақ оны сүймейтін қыз оның әйелі болғысы келмейді, ал Малбағар оны жібереді. Арадан көп уақыт өтеді, бойжеткен медициналық институтты бітіріп, үйіне қайта оралады. Мұнда ауыл тұрғындарын емдеумен қатар, кейбір шөптердің емдік қасиеттерін пайдалану мәселесі бойынша жұмыс істейді. Ұлы Отан соғысы басталғаннан кейін дәрігер Нұржамал майданға аттанады, онда ол жаралыларды емдеу үшін ашық препараттарды қолданады. Соғыс аяқталғаннан кейін Нұржамал мединституттың оқытушысы болып, профессор кафедрасынан студенттерге дәріс оқиды.

Әлеуметтік жанрда түсірілген драмалық картинаның режиссері қазақтың кино саласында талай еңбек еткен, ерекше талант иесі - Шәкен Айманов болды. Сценарий жазған - Роман Фатуев. Операторлық қызметтерін - Михаил Аранышев орындап шыққан. Композиторы-Евгений Брусиловский. Басты рөлдерді: Светлана Назарова, Сайфулла Телғараев, Ердан Таныбеков, Лидия Власова, Валентина Харламова, Владимир Мухараев,  Нұрмұхан Жантөрин, Жағда Оғызбаев, Бибігүл Төлегенова және тағы басқалар бар. 

«Қозы көрпеш пен Баян сұлу. Махаббат туралы дастан»

Сарыбай мен Қарабайда жақын арада тұңғыш рет балалы болады, екі дос егер бірінде қыз, ал басқасында ұл туылар болса құда болатынына уағдаласады. Кішкентай кезінен атастырып қойған балалары олардың достастығы мен серіктестік қарым- қатынастарына үлкен әсер етіп, әрі қарай дамитынын жақсы түсінді. Бірақ баласы туылғанға дейін Сарыбай аң аулау кезінде кездейсоқ қаза табады. Оның отбасы қоғамдағы барлық байлығы мен жоғары позициясын жоғалтады. Қарабай, өз кезегінде, қайыршы әрі жетім қалған күйеу баласын қабылдағысы келмейді және отбасымен болған келісуді бұзады.

Тағдырдың жазуымен, дүниеге келмей тұрып атастырылып қойылған екі жас бірін -бірі сүйіп қалады. Олар бәрінен жасырын кездесіп жүреді. Бұның басты бір себебі- қыздың әкесі болады. Бойжеткеннің әкесі қызы үшін одан да жақсы нұсқалар таңдап қояды. Өзіне бай әрі ауқатты, ең бастысы өз отбасының деңгейіне сай еразаматты қызына тең деп санайды. Қарабай сұлу қызы Баянға күйеу ретінде Қодар есімді жігітті таңдап қояды. Ол кезінде Қарабайдың қойының тұтас отарын сақтап қалған көрінеді. Енді қыз басқаны сүйетініне қарамастан Қодарға тұрмысқа шығуға міндетті болады. 

Қозы Көрпеш-Баян сұлу фильмінің сюжеті ғашықтардың қайғылы тағдыры туралы ежелгі қазақ аңызына негізделе отырып түсірілген болатын. Бақытсыз ғашықтар туралы шығарма тек ел аузында айтылып жүрген еді, туынды тек ХІХ ғасырда қағазға түсіріліп жазылды. 1992 жылы атақты қазақ режиссері А.Әшімов мәңгілік махаббат туралы аңызды кинофильм ретінде түсіріліп, үлкен экрандарға шығарған болатын. Картинаның премьерасы 1954 жылы оныншы мамырда өткен еді. Шәкен Айманов және Карл Гаккель режиссерлеген кинолентаның сценарий авторы – Ғабит Мүсірепов. Саханаларды түсірген оператор-Михаил Аранышев. Композиторлық жұмыстарды орындаған- Сергей Шабельский. Қоюшы суртешісі- Павел Зальцман. Дыбыспен жұмыс істеген-Григорий Мирошниченко. Басты кейіпкерлердің образын алып шыққан актер және актрисалар тізімінде: Шолпан Жандарбекова, Нұрмұхан Жантөрин, Рахия Қойшыбаева, Әлібек Қуанышпаев, Серік Қожамқұлов, Камал Қармысов, Сабира Майқанова және басқалары бар. 

«Первый эшелон»

Қазақстанның далалы аудандарының біріне комсомолдық жолдамамен жастар жасағы келеді. Тың игерушілер сол бір энтузиастар Қазақстан даласын игеруге келеді. Қатты аяздар мен көктемгі жаңбырдың әсерінен жастардың жұмысында біраз қиындықтар мен ауыр жағдайлар пайда болады. Алайда олардың өмірден ләззат алуына, түрлі қуаныштардың куәсі болуына ештеңе кедергі жасамайды. Осы қиындықтар аясында комсомол ұйымының хатшысы мен тракторшысы Аннаның әсерлі романы дамуына үлесін қосады.

Картинаның режиссері - Михаил Калатозов. Николай Погодин - сценарий авторы болып табылады. Операторлары: Сергей Урусевский және Юрий Екельчик. Композиторлық қызметте- Дмитрий Шостакович. Суретшілері - Геннадий Мясников және Михаил Богданов. Фильмдерді сомдағандар: Алексей Кожевников, Борис Беляков, Всеволод Санаев, Валентина Кузнецова, Николай Анненков, Валентин Печников, Сергей Ромоданов, Хорен Абрамян, Изольда Извицкая, Олег Ефремов, Сергей Швардыгулов, Эдуард Бредун, Вячеслав Воронин, Нина Дорошина, Анатолий Кириллов, Виктор Новосельский және тағы басқа да киноактерлер бар. 

«Салтанат»

Қырғызстанның таулы ауданы. Биік таулы колхоздан шыққан жас зоотехник Салтанат есімді қыздың өмірі үлкен қатерде тұрады. Оны қар астынан тауып алған ғылыми қызметкер Джоомарт құтқарады. Одан Салтанат бедеу үстірттерді мол жайылымдарға айналдыру жоспарлары туралы біледі. Салтанатты бұл батыл ой қызықтырады. Ол табиғатты жаулап алу үшін күресте Джоомарттың досы және одақтасы болады. Кинорежиссері - Василий Пронин, ал сюжеттің авторы- Роза Буданцева. Операторлары ретінде жұмыс істегендер: Виктор Масевич және Антонина Эгина. Қоюшы суретшілері - Ипполит Новодережкин және Евгений Черняев. Әлемдегі Премьера 1955 жылы желтоқсан айының жиырма бірінші күні өткен болатын. Басты рөлдерді: Бәкен Кыдыкеева, Сабира Құмушалиева, Мұратбек Рысқұлов және Валентина Беляева ойнап шыққан еді. 

«Его время придет»

ХІХ ғасырдың ұлы ағартушысы Шоқан Уәлихановтың өмірі мен қызметіғ шығармашылығы туралы түсірілген кинолента. Қазақ халқының біртуар талантты ұлы, этнограф-ғалым және көпке өзінің еңбектерімен танылған саяхатшысы Шоқан Уәлиханов Петербор ғалымдарының назарын өзіне аударып, ресми ортада танылып жүрді. Ғалымды өз туған халқының ойлары мазалайды. Фильм осы көрнекті адамның өмірінде орын алған ең драмалық эпизодтарды қамтиды, олар: көпес кейпіндегі Қашғарға саяхат, Орыс географиялық қоғамындағы қызмет, қазақ даласында жүргізіліп жатқан патшалық автократия саясатымен қақтығыс сияқты ел және мемлекет тарихындағы маңызды оқиғалар. 

Фильмді 1957 жылы "Ленфильм" киносутдиясы түсірген болатын. Лентаның режиссері - Мәжит Бегалин. Сергей Ермолинский және Михаил Блейман сюжеттің сценарий авторлары. Қоюшы- суретшісі - И. Вукович. Рөлдерде ойнағандар: Нұрмұхан Жантөрин, Карнович-Валуа Қ., Ш. Ахметова, К. Өмірзақова, Ә. Шәмиев, О. Лебедев, Мичурино Қ., А. Мұхамедияров, Әлібек Қуанышпаев, Құрманбек Жандарбеков және басқалары. 

«Мы из Семиречья»

1958 жылы Алматы көркем және хроника Фильмдер киностудиясында режиссер Сұлтан — Ахмет Ходжиков пен Алексей Очкин түсірген «Біз Жетісудан келеміз» атты кеңестік көркем фильмі. Киноның тұсау кесерлік премьерасы 1959 жылдың ақпан айында жоғарғы деңгейде өткен болатын.

Фильм Жетісуда кеңес өкіметін орнату үшін күрес, большевиктер мен контрреволюция күштері арасындағы казактардың мүддесі үшін шайқас туралы баяндайды. Батырақ-қазақ Нартайдың достары, ұста-ұйғыр Әзім мен орыс большевигі Павел Зерновтың революцияға келіп, қарулы көтеріліс күндерінде кезіккен майдангерлердің басты қаруы-Лениннің жері, бейбітшілік және бостандық туралы үкімі болып табылады.

Фильмнің режиссері- Сұлтан-Ахмет Ходжиков. Дмитрий Снегин аталған туындының оқиғалық мазмұнының авторы. Рөлдерді сомдап шыққандар: Мұхтар Бақтыгереев, Құрманбек Жандарбеков, Кененбай Қожабеков, Нұрмұхан Жантөрин, Алексей Глазырин, 

Ахмед Шамиев және басқалары бар. Ескендір Ташпаев операторлық қызметтерді астқарса, композиторлық жұмыстарды: Николай Крюков және Садық Мұхамеджановтар ойнап шыққан болатын.

«На диком береге Иртыша»

ГЭС құрылысшыларының алдында күрделі міндет тұр: ауданның бірқатар басқа да өндірістік нысандарын электр энергиясымен қамтамасыз етіп үлгеру үшін жұмыстарды жеделдету қажет. Құрылыс жетекшілері бұл мәселені шешудің әртүрлі жолдарын қарастырады. Оның бастығы Уралов тәуекелге, авралға жүгінеді. Бас инженер Вакулин техникалық прогрестің басымдылығын қорғап, оны жетілдірудің жолын іздейді. Құрылыс парторгы Мұратова жетістіктің басты шарты-адамдардың шығармашылық бастамаларын арттыру деп санайды. Жас жұмысшы Григорий Хабаров бас инженердің қолдауымен цемент пен уақытты үнемдейтін рационализаторлық ұсыныс жасайды. Құрылысқа институттан бекершілік үшін шығарылған Ураловтың ұлы Жанай да келеді. Бірақ салауатты жұмыс ортасы жалқау адамды қайта тәрбиелейді. Жанай еңбек пен білім адамның құндылығы адам өміріндегі ерекше маңыздылығын түсінеді.

Кинолентаның режиссері- Ефим Арон. Сценарий авторлары ретінде жұмыс істегендер: Владимир Абызов және Шахмет Құсайынов. Операторы- Марк Беркович. Әуенмен әрлеген- Ғазиза Жұбанова. Қоюшы суретшісі- Павел Зальцман. Бой көрсеткендер: Николай Ключнев, Шахан Мусин, Нұрмұхан Жантөрин, Қанабек Байсейітов, Лидия Мартюшева, Асанәлі Әшімов, Байдалда Қалтаев, Леонид Пирогов, Хадиша Бөкеева, Эмма Цесарская, Г. Өтепова және Ф. Перзодаевалар бар. 

«Однажды ночью»

«Однажды ночью» — Александр Гинцбург пен Эмир Файктың 1959 жылы түсірген  кеңестік кинолентасы. Астық колоннасы қазақ даласына түседі. Жүк көліктерінің арасындағы бағанда суретші Шалтай, оның әйелі Тана және баласы бар жеңіл көлік жүреді. Тана - кемел колоннасының жүргізушілерінің бірінің бұрынғы әйелі, ол басқа батылдықтармен бірге көмек алу үшін аудан орталығына жаяу аттанады. Олармен бірге Тана баруға мәжбүр болған Шалтай да жүреді, бірақ ол шоферді қайтып оралуға мәжбүр еткендіктен ауырып қалады. Кептелген колоннадағы адамдар қар апатымен күресуде, бірақ таңертең оларды көрші ауыл тұрғындарының көмегімен іздеушілер тауып алып, құтқару жұмыстарын жүргізеді. Осы түні табиғатпен және оның әлсіз жерлерімен батыл және қайсар шоферлердің ерлігіне тәнті болған Тана оның кім екенін түсініп ғашық болғанын сезінеді. Ал Шалтай тек олардың кездейсоқ серігі болып шығады.

Кинолентаны режиссерлеген мамандар қатарында: Александр Гинцбург және Эмир Файк та бар. Александр Гинцбург сюжеттік оқиға легін жазып шығарған. Операторы - Ескендір Тынышпаев. Композиторы- Евгений Брусиловский. Басты рөлдерді сомдағандар: Нұрмұхан Жантөрин, Кененбай Қожабеков, Гүлфайрус Исмаилова, Қалыбек Қуанышбаев, Иван Жеваго, Мұхтар Бақтыгереев, Анатолий Игнатьев, Қапан Бадыров, Александр Хвыля, Идрис Ноғайбаев, Алексей Добронравов және басқалары.