Рүстем Әбдірашевтің кинодағы еңбектері

Рүстем Әбдірашев – еліміздегі кино және телевидение режиссері, суретші әрі заңгер.

1970 жылы Алматыда қаласында дүниеге келген. 1988 жылы Алматы көркемсурет училищесін «театр суретшісі» мамандығы бойынша білім алды. 1993 жылы ВГИК көркемсурет факультетінде, сонымен қоса Қазақ заң университетіндегі «Авторлық құқық» тақырыбында дипломдық жұмысымен аяқтайды. 1987-1994 жылдары-«Қазақфильм» киностудиясының қоюшы суретшісі қызметінде жұмыс істейді. 1994-1996 жылдар аралығында продюсер және режиссер ретінде тапсырыстық роликтерді шығарумен айналысқан, 1996-1999 жылдары «Хабар» телеарнасында продюсер және режиссер ретінде қызмет атқарған. «Ренессанс аралы» - режиссердің алғашқы толық метражды фильмі түсірілген. Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қайраткері атағына ие болған. Рүстем Әбдірашев актриса Мәдина Есмановамен отау құрған. Жұбайлар 2021 жылы  «Көшбасшы жолы / Путь лидера: Огненная река» киноэпопеясының түсірілімдері кезінде танысып, бір-біріне ғашық болған. Мадина фильмде Сара Назарбаеваны жастық шағын сомдаған болатын. Фильмнің түсірілімдерінен кейін екі жас болашаққа бірге қадам басып, отбасын құрған.

 «Қазақ Хандығы – Алмас Қылыш»

Қазақ хандығы - көптеген күрделі және қауіпті сынақтардан өтуге тура келген ұлы ел. Соғыс жауынгерлері жауға тойтарыс беріп, жеңіс туын нық орнату үшін бәріне де дайын болды. Олар өз Отаны үшін, туған жер ауылы үшін, жастардың болашағы үшін абыроймен күресті.

«Қазақ хандығы - Алмас қылыш» тарихи картинасының сюжеті Қазақ хандығының пайда болу тарихын баяндайды және оның негізін қалаушылар: көп жылдар бойы адамдарды қорлап келген  Әбілхайырдың езгісінен халықты құтқара алған ұлы Жәнібек пен Керей хандары туралы баяндайды. Бұдан басқа, кинофильмде көрсетіледі және басқа да маңызды тарихи оқиғалар жайында барынша ашық жеткізеді. Қазақ халқының тарихы көптеген шытырман оқиғалар мен  қызықты жағдайларға толы, сондықтан көрерменді фильмде орын алып жатқан кез-келген хикая өзінше еліктіріп әкетеді. Сонымен қатар, бұл жоба ең үздік техникалар арқылы түсірген, өйткені ол заманауи жабдықтарды қолдана отырып жүзеге асқан. Картинаның сапасы қазақ даласының әсемдігімен таң қалдырады. Фильмнің негізгі бөлімін Алмас Қылыш қамтиды. Бұл да кездейсоқ емсе. Кинофильмнің басты айырмашылығы да сол – оқиға желісі осы тарихи кезең бойынша баяндайды.

Кино премьерасы 2017 жылы қаңтар айының бесінші жұлдызында  өтті. Картина барлығы 72 миллион көлемінде кассалық жинақты қамтыған. Бұл нәтиже сол кезеңдегі киностудия өндірген кинофильмердің арасындағы ең үздік кассалық қор жинаған фильм ретінде алға шығуына септігін тигізген болатын.  2017 жылдың наурызында 10 сериядан тұратын фильмнің теледидарлық нұсқасы да жарық көрді. 2017 жылдың күзінде «Қазақфильмде» киностудиясында екінші маусымның түсіріліміне кірісті. Басты рөлдерді: Еркебұлан Дайыров, Мадина Есманова, Исбек Абильмажинов, Досхан Жолжақсынов және Аян Өтепбергенов сынды талантты актерлер сомдаған.

«Қазақ хандығы» - режиссер Рүстем Әбдірашовтың 2015 жылдың қыркүйегінде түсірілген жобасы. Қазақстандық жоба 15 ғасырдың екінші жартысы - 16 ғасырдың басы - 1465 жылы Жәнібек пен Керей хандығы құрылғаннан бастап, 1512 жылға дейін Қасым хан билікке келген кездегі оқиғаларға арналған. Сериалдың сценарийіне Ілияс Есенберлиннің атақты «Көшпенділер» трилогиясы негіз болды. «550 жыл бұрын болған оқиға - Қазақ хандығының бөлінуі және жас мемлекеттің қалыптасуы-өте қиын жағдайда өтті. Бұл үлкен империя - Алтын Орданың түпкілікті күйреу кезеңі болды, соның салдарынан әлем картасында жаңа мемлекеттер пайда болды, сол кездегі көшбасшылардың бірі жас Қазақ хандығы болды», - дейді Әбдірашов.

Сериал «Қазақ хандығы. Алтын тақ» жұмыс атауымен түсірілді. 2 - маусымының премьерасы 2019 жылдың басында өтті. Бірінші маусым Керей ханның тәжімен аяқталды, екіншісінде дала үшін күрес және қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуы туралы айтылады. Келесі маусым қазақ ханы – Жәнібектің тәжімен аяқталады. Сондай- ақ, Қазақ хандарының көршілес мемлекеттермен мәдени және экономикалық орталық - Сығанақ қаласы үшін күресі көрсетілді.

Фильмнің оқиға желісі өткен ғасырдың 70-ші жылдарында өтеді. Ол кезеңде Назарбаев Қарағанды металлургия комбинатының партком хатшысы қызметін атқарады. Қазақстанның болашақ көшбасшысы туындаған мәселенің шешімін ғана емес, жаңашыл тәсілдерді де ұсынады. Бұл ескі стильде жұмыс істеуге дағдыланған діни басшылардың наразылығын тудырады. Қарқынды іс-әрекеттің арқасында жас қызметкер Мәскеуге дейін жетіп, өзін көрсетеді.

Кинолента 2014 жылы жарыққа шықты. Рүстем Әбдірашев фильмге режиссерлік етіп қана қоймай, киноның сценариін жазып шықты. Одан бөлек Шахимарден Хусаинов та сценарий жобасына өз үлесін қосқан болатын.

«Елбасы жолы. Тығырықтан жол тапқан» - бұл өмірбаянды баяндайтын кинокартина, ол көрерменге Қазақстан көшбасшысының бірі, болашақ президенттің қалыптасу кезеңі мен еңбек жолы туралы баяндайды. Түсірілімдер 2014 жылы басталды. Басты рөлге Рүстем Әбдірашев шақырылған болатын, кейіннен ол режиссер де, сценарист те болып кетті. Бұған дейін Рүстем Әбдірашев кеңестік дәуір туралы фильмдермен жұмыс істеп көрген, оның ішінде «Подарок Сталину» кинолентасы өте сәтті шыққан айтулы жоба болғаны анық.

Басты рөл Нұрлан Әлімжановқа бұйырды, ол үшін бұл жұмыс кинокарьерадағы ең маңызды әрі ірі жобасы болды. Бұған дейін актер «Жаужүрек мың бала» және «Бақсы» сынды керемет  шығармаларда өзін сынап көрген еді. Алайда актерге танымалдылықты дәл осы «Елбасы жолы. Тығырықтан жол тапқан» кинолентасы әкелген болатын. Көпшілік Әлімжанов пен Назарбаевтың ұқсастықтарын ерекше атап өтті, ал сыншылар кино 70-ші жылдардағы атмосфераны жоғары деңгейде жеткізе алғанын жоғары бағалады.

Басты рөлдерді сомдаған актерлер: Нұрлан Әлімжанов, Валентин Гафт, Алмагүл Әлішева, Мәдина Есманова, Ольга Демидова, Сергей Шакуров, Ислям Нұртазин, Евгений Сидихин, Азамат Әшімов, Ақерке Сүлейменова, Владимир Стеклов, Төлеубек Аралбай Мәдина Амеева, Игорь Ясулович, Евгений Стычкин, Ержан Жарылқасынұлы, Ирина Шевчук, Наталия Орынбасарова, Александр Рапопорт, Исбек Әбілмәжінов, Сергей Шанин, Александр Галибин, Александр Сухинин, Геннадий Земель, Павел Абдалов, Андрей Попов және тағы басқалары.

«Сердце мое – Астана»

Әр қала ескі аңыздарды сақтайды және қоғамға жаңасын сыйлайды. Егор Михалков-Кончаловский және Алексей Голубевтің «Сердце мое-Астана» киножобасы қазақстандық кинематографистермен бірлесіп түсірілген. Он новелланың авторлар фильм арқылы Астананың өткені мен болашағын көрсетуге тырысты. Алаңсыз балалық шақ, жанып тұрған жастық пен бақытты кәрілік жас Астананың аспаны астындағы кейіпкерлердің тағдырында тоғысады. Барлық кейіпкерлерді біріктіретін ең бастысы-қалаға және онда тұратын адамдарға деген сүйіспеншілігі. Күлкілі және қайғылы, драмалық және комедиялық оқиғалар желісін бастан өткеретін кейіпкерлерді киноальманах арқылы бақылай аламыз. Олардың әр басында әртүрлі мәселелер болғанымен, олардың шынайы күлкісі жүрекке барынша жылулық береді.

Режиссер Рүстем Әбдірашев «Сердце мое – Астана» кинолентасындағы «Легионер/ Новелла 4» жобасын түсірген. Жалпы бұл туындының ерекшелігі де сол - біршама режиссерлер бас қосқан лента. Әр бөлімін кино әлемінде өзінің қолтаңбасы мен стилі бар режиссерлер түсіреді. Олардың қатарында Егор Кончаловский, Алексей Голубев, Джулия Гани, Жасұлан Пошанов және тағы да басқа дарынды режиссерлер бар. Отандық мелодрамада Бибігүл Сүйіншалина, Сұлтанна Кәрімова, Евгений Жұманов, Гүлнар Дусматова, Санжар Мәдиев, Наталья Орынбасарова, Фархад Әбдірайымов, Қарлығаш Мұхамеджанова және Сергей Никоненко сынды киногерлер бой көрсеткен  болатын.

«Балалық шағымның аспаны»

Отандық кинолента Қазақстан Республикасының тұңғыш ел басшысы Нұрсұлтан Назарбаев туралы түсірілген көркем шығарма. Картинада басты кейіпкердің балғын балалық шағы мен жастық кезеңдеріндегі алаңсыз уақыттарды баяндайды. «Көшбасшы жолы» деп аталатын көпке танымал көпсериалы киноэпопеясының алғашқы саны. Картинаның тұсау кесері 2011 жылы сәуір айының жетінші жұлдызында еліміздің бас қаласында өткен болатын. Салтанатты шараға президент Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі қатысты.

Кинолентаның оқиға желісі кішкентай Нұрсұлтанның дүниеге келуінен басталады. Ол бала кезінен Сұлтан деп аталып кеткен. Сұлтанның балалық шақтағы басты арманы – ұшқыш болу. Мектепті тәмәмдап, Киев қаласындағы азаматтық авиация бойынша жоғарғы оқу орнында білім алуға мүмкіндігі туады. Бірақ, Сұлтан үшін өмірдің басқа жоспары бар еді. Ендігі өмірі оны мүлде өзі армандамаған белгісіз бағытға жетелейді.

Кинофильм Алматы облысында орын тепкен Үшқоңыр жайлауында, Алматы мен Қаскелең сынды қалаларда түсірілген. Рүстем Әбдірашев режиссерлік еткен картинаның продюсері Тасболат Мерекенов болды. Сценарийді жазғандар қатарына Рүстем  Әбдірашев және Шахимарден Құсайынов кіреді. Александр Рубанов операторлық еткен жобаға: Бибігүл Төлегенова, Нұрлан Әлімжанов Нұржұман Ықтымбаев, Ерлан Жарылқасынов, Алмагүл Әлішева, Елжас Әлпиев, Наталья Орынбасарова, Әбілмансұр Серіковтер қатысты.

«Подарок Сталину»

«Подарок Сталину»  киножобасы 1949 жылы Қазақстанға келген кішкентай еврей баласының тағдыры жайлы түсірілген. Сабырдың (Сашаның) қиын өмірі туралы баяндайтын кинофильмнің түсірілімдеріне Қазақстан, Ресей, Польша және Израиль мемлекеттері ат салысқан. Мұнда оны өірін аман алып қалып, қайтыс болған ата-анасының орнын алмастырғын қазақ ұлтындағы егде жастағы қарт болады. Қарт Сашаның рөлін Израиль жазушысы Дэвид Маркиш ойнады, оның естеліктері фильмнің негізін қалады.

Фильм «Шығыс&Батыс. Классикалық және Авангард» Бірінші Халықаралық кинофестивалінің бас жүлдесіне ие болды. Кореяда 13-ші Пусан кинофестивалін ашты және бұл фильмнің жобасы Берлин және Канн кинофестивальдерінде көрсетілді. «Біз бұл фильмді таңдағанымыздың басты мақсаты, өйткені ол өте ерекше туынды: мұнда таңғажайып, адамгершілік тарихи оқмғалар, актерлердің керемет ойыны және дала романтикасы бар. Біздің көрермендер қазақстандық кинематографпен таныс емес. Бұл бізді қызықтырды», - деді Пусан халықаралық кинофестивалінің ұйымдастырушыларының таңдауы бойынша Бас директоры - Ким Донь Хо. АҚШ Конгресінің кітапханасы бейне мұрағаттан сатып алған.

Картининың сюжетіне көңіл бөлетін болсақ, оқиға Қазақстанда 1949 жылы орын алады.  Репрессияның жаңа толқыны-өлім жазасы мен депортация. Сталиннің жетпіс жылдығы. Басты кейіпкер - еврей жетім бала Саша (Сабыр) атасымен бірге Қазақстанға жер аударылғандарға арналған вагонда келеді. Жолда атасы қайтыс болады, ал баланың өзі тұтқындалған ата-аналар туралы бір минут ойлануды тоқтатпайды. Ол енді тірі қалғандарына сенбейді. Қазақ ауылына келгеннен кейін Саша жол апатына түсіп, Қасым есімді қарттың өзін құтқарғанын анықтайды. Ол әйелі мен балаларын ашаршылықта жоғалтқан.   Қарт Вера есімді қызбен,  жер аударылған поляк дәрігері Ежимен және Фата есімді дунғанмен бір жерде қоныстанады.

Кішкентай Сашаның пайда болуы олардың күңгірт өмірін жарықтандырғандай болды. Қатаң шындық пен жүрексіз жандар толған зұлым әлемде өмір сүріп үйреніп қалған Саша қазақ ауылында өзінің көңілді достары мен құрбыларын кезіктіреді. Енді Ол Қасымды «ата» деп атайды, қазақ тілінде сөйлей бастайды. Қазақшаны жетілдіру үшін  қазақ әндерін айтады. Баланы өмірге қайтару рәсімін өткізген шаман-бақсылар оған екінші есім «Сабыр» деген қазақ есімін береді.

Бірде Сабыр газетте Сталиннің мерейтойы туралы мақаланы байқап қалады. Барлық кеңестік балалар көшбасшыға туған күніне ең жақсы сыйлық бергісі келеді. Саша өзінің «тосын сыйы» ретінде өз ата-анасын қайтарғысы келеді. Бірақ көп ұзамай Ежи мен Верка үйлену тойы өткізбек болады. Алайда тойдың шырқын мас учаскелік полиция қызметкері Балғабай бұзады. Өз тойын маскүнемнен құтқару үшін Ежи Балғабайдың жағасынан алады. Бірақ төбелес кезінде Ежи қайтыс болып кетеді. Ол қайтыс болғаннан кейін Балғабай да жұмбақ күйінде қайтыс болады. Кісі өлтірді деген күдікпен тапаншасы табылған панасыз балалар мен сүйгенін Балғабай зорлаған қазақ жігіті тұтқындалады. Егер Қасым Сашаны/Сабырды Одессаға, оның туыстарына пойызбен жібермеген жағдайда, ол да осы «күдіктілер» тізіміне енуі әбден мүмкін еді. Қасым кетер алдында Сашаға ата-анасының суретін табыстайды, оның арғы бетінде туыстарының мекен-жайы жазылған және атасының ескі дұға кітабы жазылған; бұл заттарды атасы Сашаға өлер алдында қалдырған екен. Ол кезде Сталинге үлкен сыйлық дайындалған болатын. Ол 1949 жылы 29 тамызда Саша, Қасым және басқа да фильм кейіпкерлері өмір сүрген ауылдың жанында өткен алғашқы кеңестік атом бомбасының сынағы болды.

Көптеген жылдар өткен соң, қазіргі уақытта Иерусалимге қажылық жасап жүреді. Ол үшін тағы бір қасиетті орын — Қасым ата құтқарып, жарты өмірін өткізген ауыл. Бірақ қазіргі күні, өкінішке орай ол ауылдан не халық, не тұрғылықты орыны қалмаған. Өйткені, бәрін жойған ядролық жарылыс. Бірақ Сталинге сыйланған сол бір ауыл Сабырдың жадында мәңгі қала бермек.

Кинода бой көрсеткен киноактерлер: Дален Шинтемиров, Александр Баширов, Дэвид Маркиш, Әсел Сәдуақасова, Бақтияр Қожа, Екатерина Редникова, Вальдемар Шчепаняк, Лейла Салменова, Нұржұман Ихтымбаев және Қасым Жәкібаев.

Продюсерлері: Әлия Увальжанова және Борис Чердабаев. Сценарий авторы Павел Финн. Операторлық қызметте Хасан Қыдыралиев, композиторы Қуат Шілдебаев.

«Остров возрождения»

Жарасқан Әбдірашевтің поэзиясының желісі бойынша түсірілген киноөнім. Алғашқы жастық махаббат туралы 60-шы жылдардағы поэтикалық элегия. Арал маңындағы шағын ауылға жаңа партия бастығының отбасы келеді. Оның қызы жібекке жергілікті жігіт Жарас ғашық болады.

Ата-аналар, мектеп басшылығы және ауыл тұрғындары ғашықтардың сезімін түсінбейді , оларды сол махаббаты үшін айыптайды. Педсоветте Жарасты өз махаббатынан бас тартуын талап етеді. Өз ауылдастарының мұндай қылығына шыдамаған жас жігіт өз туған ауылынан кетуге тура келеді... Осы жастық шақтың аясында Арал теңізінің қасіреті орын алады, кеңестік жүйе ойланбастан тағдыр мен экологияны да бұзды.

Режиссер Рүстем Әбдірашевтің туындысының сценарий авторлары Ғазиз Насыров, Рүстем Әбдірашев және Ғалия Елтай. Ренат Қосай мен Хасанбек Қыдыралиев операторлық жұмысқа жауапты. Фильмді әсем музыкамен өңдеген Қуат Шілдебаев. Суретшілер: Михаил Колбасовский және Нұрлан Әбішев.

Теміржан Данияров, Саят Мерекенов, Жанель Мақажанова, Екатерина Шарапова,Нұржұман Ихтымбаев, Төлепберген Байсақалов, Құдайберген Сұлтанбаев және Ілияс Тұрманов фильмдеге басты рөлді сомдады. Кинолента 2004 жылы жарыққа шықты.

«Сұлтан Бейбарыс»

Оқиға XIII ғасыр Таяу Шығыста-крест жорықтарын жаулап алу және татар-моңғол шапқыншылығы кезеңінде орын алады.  Бейбарыс- өмірде болған шынайы тұлға. Ол Мысыр сұлтаны, қыпшақ тектес, құл бола отырып, биліктің шыңына жеткен, өзінің бүкіл өмір жолы айтуылы оқиғаларға толы. Тек қазір, өзінің даңқының шыңында болғанда, ол қандай үлкен күшке ие болса да, ол бір күні жеңілетін кезеңнің келетінін түсінеді, тіпті оның жақындарының арасында сатқындық жолын таңдағандар да бар. Бейбарыс византиялық семсерлесу мектебі, содан кейін құлдық пен галлерея болған азовтармен бірге ғылымды басқарды және өз билігін кеңінен жайды. Бірақ құлдыққа сатылған Бейбарыс кейіннен жаулап алушыларға қарсы көтеріліс жасап, оны мамлюктер бастығы вице-Сұлтан Кутуз сатып алады. Табиғи төзімділіктің, сирек күштің, туа біткен сақтықтың, айналадағылардың тәжірибесін дұрыс игерудің және жеке данышпандықтың арқасында бұрынғы құл мен ержүрек мамлюк Сұлтан Айбектің жеке күзетінің бастығы болады. Кутуз Сұлтан Айбекті құлатып, билікті өз қолына алғаннан кейін вице-сұлтан тағына отырады. 1260 жылы Кутуз және оның қолбасшысы Бейбарыс Каирден шығып, Иерусалим патшалығынан өтіп, Айн Джалуттың шешуші шайқасында Кит Бугидің басшылығымен түркі-моңғол армиясын жеңеді. Сирия көп ұзамай мамлюктердің бақылауына қайта оралды. Каирге оралғанда, Бейбарыс әмірлермен келісіп, Кутузды құлатты, содан кейін Египет сұлтанының орнын басып, ұлы жауынгер және мемлекеттік күйеу болды. Фильмде рөл сомдағандар қатарына: Нұрмұхан Жантөрин,  Татьяна Плотникова, Дәулет Бейсенов, Гела Лежава, Кененбай Қожабеков, Роман Крихели, Артык Жаллыев, Борис Хмельницкий, Мұхамедали Махмадов, Гуули Чохонелидзе, Догдурбай Қыдыралиев, Гамлет Хани, Димаш Ахимов, Жамбыл Құдайбергенов, Гиви Сарчемилидзе және Фархад Аманқұлов кіреді.

Кинолентада Рүстем Әбдірашев өзін алғаш рет киноактер ретінде сынап көрген болатын. Фильм 1989 жылы көрермен назарына ұсынылып, жоғары бағаға иеленді.

«Жизнеописание юного аккордеониста»

Еліміздің белгілі режиссері рөл сомдаған тағы бір кинокартина «Жизнеописание юного аккордеониста» деп аталады. Фильм жас музыканттың өмірі жайында баяндайды. Жас жігіт, талапты  аккордеонистің басынан көптеген уайымар өтеді. Солардың бірі, сүю және жеккөру, алғашқы махаббат және көңіл қалу.  Оқиға орны - Оңтүстік Қазақстандағы соғыстан кейінгі кеніш кенті. Бұл жердегі халық қиын ғұмыр сүріп жатады. Жас батырдың әкесі аш жапон әскери тұтқындарын шақырғаны үшін екі жылға бас бостандығынан айырылады. Бірақ қайғы - қасірет пен үнемі төбелеске қарамастан, кішкентай Ескіннің бір керемет артықшылығы бар –о л аккордеонда қалай ойнауды біледі!

1994 жылы жарық көрген кинофильм драма әрі комедия жанрына сай етіліп түсірілген. Режиссері  және сценарий авторы Сатыбалды Нарымбетов. Оператор ретінде Хасанбек Қыдыралиев жұмыс істеді. Монтажын жасаған Светлана Ниясова. Басты рөлдерде ойнаған: Райхан Айтқожанова, Әшір Шоқыбаев, Ақан Сатаев, Кеңесбек Жұмадылов, Эдуард Пак, Кубанычбек Адылов, Бақытжан Әлпейісов, Ботагөз Нұрлыбаева және Дәулет Таңиев.